Overzicht maatregelen
Verspreid over de Nederlandse zandgronden hebben we in KLIMAP een aantal lokale veldproeven ingericht. Een overzicht van de verschillende actuele en afgeronden veldproeven vind je op de interactieve kaart. In deze veldproeven wordt de nog ontbrekende kennis over effectiviteit en haalbaarheid van adaptatiemaatregelen verzameld. Daarbij richten we ons niet alleen op de hydrologische effectiviteit, maar ook op de economische en sociale. Zo onderzoeken we bijvoorbeeld de inpassing van maatregelen in de bedrijfsvoering. De kennis die in de verschillende veldproeven is opgedaan wordt vervolgens gebundeld en toegevoegd aan de menukaart: een totaaloverzicht van de effectiviteit en toepasbaarheid van adaptatiemaatregelen in een specifiek gebied. Uiteraard wordt ook de reeds beschikbare kennis die elders is opgedaan aan deze menukaart toegevoegd.
In een weiland in Biezenmortel (NB) zijn experimenten gedaan met de introductie van regenwormen. Het idee is dat de verticale gangen van zogenaamde pendelaars (pendelende regenwormen) ervoor zorgen dat het water kan infiltreren en lucht in de grond gebracht wordt.
Op 11 locaties in de Nederlandse zandgebieden is bodemvocht op 2 diepten continu gemeten om de relatie met meteorologische en hydrologische droogte te onderzoeken. Het gaat om het voorspellen van de effecten van droogte en de kwantificering van de watervraag voor specifieke systemen om keuze tussen maatregelen te onderbouwen.
De hoge zandgronden zijn gevoelig voor klimaatverandering. Doordat het water snel wegzakt of bij hevige regenval afstroomt is water in droge jaren schaars. Agrariërs zijn daardoor veelal aangewezen op beregening met grondwater.
In het beheergebied van waterschap Limburg is in de winterperiode en in het voorjaar (2021-2023) op vijf agrarische percelen water vastgehouden door het regelbare drainagesysteem zolang mogelijk in het voorjaar op de hoogste stand in te stellen. Voor grasland werd gestreefd naar een grondwaterstand van 30 cm-mv. Daarnaast is actief water worden aangevoerd via het wateraanvoerstelsel waarmee de percelen onder vrij verval van water zijn voorzien.
In America, gelegen in Noord-Limburg, wordt regelbare drainage met subirrigatie toegepast voor het actief beheer van het afvoeren, vasthouden en aanvullen van grondwater op perceelniveau. Anders dan in Stegeren, vindt hier subirrigatie plaats met ondiep lokaal opgepompt grondwater.
In Haaksbergen, gelegen in het oosten van Overijssel, is regelbare drainage (KAD) met subirrigatie toegepast voor het actief beheer van het afvoeren, vasthouden en aanvullen van grondwater op perceelniveau toegepast. Het op afstand regelbare drainagesysteem (KAD) werd hier gevoed met gezuiverd restwater van de nabijgelegen rioolwaterzuivering.
In Moergestel is de verdamping en waterbenutting van mais en sorghum onderzocht. Hier in Noord-Brabant wordt de teelt van verschillende diep en intensief wortelende kruiden onderzocht in mono- en mengteelt. Door een diversiteit aan kruiden met klaver en gras ontstaat een betere beworteling en bodemstructuur, en daardoor een klimaatbestendiger grasland.
Op een perceel in Middelbeers (NB) heeft het Louis Bolk Instituut onderzocht hoe meerjarig graan presteert op het gebied van droogtetolerantie, waterkwaliteit, koolstofvastlegging, biodiversiteit, productiviteit en voederkwaliteit. Door de directe vergelijking van ecosysteemdiensten van meerjarig graan met enerzijds eenjarig graan en anderzijds een meerjarig gewas, zoals gras-klaver, kan bepaald worden of meerjarig graan een interessante optie is voor gewasrotaties.
Zomers worden droger en winters worden warmer. Op melkveeproefbedrijf De Marke is binnen het project KLIMAP een veldproef met winterrogge aangelegd om te onderzoeken of deze teelt het ruwvoerproductieverlies door droogte in de zomer kan compenseren, de mineralenefficiëntie kan verbeteren en stikstofverliezen kan verminderen.
In het buurtschap Stegeren, gelegen in het Vechtdal (Overijssel), worden twee klimaatadaptieve maatregelen voor het actief beheer van het afvoeren, vasthouden en aanvullen van grondwater op perceelniveau toegepast: de slimme SAWAX-stuw en regelbare (klimaatadaptieve) drainage met subirrigatie.
In 2021 is een veldproef aangelegd op zandgrond in De Glind (Gld) waarin verschillende ondergewassen zijn geplant, geselecteerd op basis van een eerdere proef in Brabant en een deskstudie. Het ondergewas moet enerzijds de bodem goed bedekken voor goede onkruidonderdrukking en minimale nutriëntenuitspoeling, maar anderzijds zo min mogelijk concurrentie vormen voor de mais.
Op een drietal locaties is de waterretentiecurve van de onverzadigde bodem direct in het veld gemeten met vernieuwende in-situ technieken, op verdichte en minder verdichte bodems. Opheffen van verdichting verbetert de infiltratie en de waterberging van de bodem. De vraag is hoe groot dit effect is en de potentie is voor de zandgronden.
In het gebied De Margriet bij Helvoirt (gemeente Vught, NB) pachten 9 boeren in totaal 10 zanderige percelen met een slechte bodemkwaliteit waarop tot op heden met name een continuteelt van snijmais werd toegepast. In KLIMAP onderzoeken we het effect van duurzaam landgebruik. Het doel is om het organische stofgehalte en het watervasthoudend vermogen van de bodem te verhogen, de biodiversiteit te versterken en productiviteit te behouden in tijden van droogte.
Natte landbouw (ook wel paludicultuur genoemd) wordt gezien als kansrijke adaptatiemaatregel met name in de directe omgeving (bufferzones) van natte natuurgebieden, langs waterlopen en in zuiveringsmoerassen naast rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI's). Er wordt tegelijkertijd water vastgehouden en gezuiverd, een gewas geproduceerd (zoals lisdodde of riet) en CO2-uitstoot tegengegaan.
Op proefbedrijf De Marke (Hengelo (Gld); veldpodzol leemarm en zwak lemig fijn zand) is in proeven onderzocht wat het effect is van het aanbrengen van lichte en zware klei in de zandige bovengrond van een mais- en grasperceel. In het maisperceel zijn ongestoorde bodemmonsters genomen alsook op de locaties waar de aangebrachte klei vandaan kwam (lichte klei: nabij Aerdt; zware klei nabij Tricht). Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoekers van WLR en WENR.
Op een zeer droogtegevoelig perceel in Helvoirt is in het voorjaar van 2019 een proefveld aangelegd waarbij er is gediepmengd met een roterende spitmachine. Daarna zijn gras, klaver en kruiden ingezaaid. De proef is onderdeel van het project Bodem & Water van Waterschap de Dommel. Via KLIMAP zijn aanvullende metingen gedaan om de effecten van diepmengen op de bewortelingsdiepte en waterbeschikbaarheid te kwantificeren.
