Meerjarig graan voor klimaatadaptatie en -mitigatie

De opbrengst en voederwaarde zijn bepalend of meerjarig graan een interessante toevoeging aan het dieet van (melk)vee kan zijn. Mocht dit inderdaad het geval zijn, dan krijgen boeren de optie om zetmeelproductie te combineren met duurzaam bodembeheer. 

Welke maatregel is onderzocht?  

In deze veldproef is onderzoek gedaan naar de volgende maatregel uit de KLIMAP menukaart:

A2.7 Meerjarig graan en triticale 

Download hier de factsheet van deze veldproef

Contactpersonen

Nick van Eekeren, Merijn van den Hout (Louis Bolk Instituut)

Doel van de proef

Meerjarig graan is een gewas dat potentieel grote voordelen kan leveren voor met name de bodem waarin het groeit. Een meerjarig gewas hoeft niet jaarlijks geploegd te worden, bied jaarrond bodembedekking, en vormt een uitgebreid en diep wortelstelsel. Net zoals grasland een herstellende functie heeft voor de bodem op zowel chemisch, fysisch al biologische gebied, kan meerjarig graan bodemfuncties ook herstellen, zoals is gebleken uit internationaal onderzoek. Het doel van deze proef was daarom om te kijken of deze bevindingen reproduceerbaar zijn op de zandgrond van Nederland. Zandgronden zijn gevoelig voor verlies van organische stof, nitraatuitspoeling en droogte en hebben daarom extra baat bij vruchtwisseling met meerjarige gewassen. Een gewas dat bodemkwaliteit kan verbeteren en tegelijkertijd een waardevolle, aanvulling op het rantsoen voor (melk)vee kan bieden dat zowel eiwit (gras) als zetmeel (graan) bevat, zou daarom een uitkomst kunnen zijn voor boeren op deze zandgronden.

Hypothesen

1. Het is mogelijk om meerjarig graan onder Nederlandse omstandigheden op zandgrond te telen en tot graanproductie te laten komen.
2. In vergelijking met triticale zal de graanopbrengst lager zijn. De totale biomassaopbrengst zal hoger zijn dan van triticale en vergelijkbaar met gras-klaver.
3. Op het gebied van water en bodemkwaliteit zal meerjarig graan vergelijkbare resultaten geven als gras-klaver, en betere resultaten als triticale.

Aanpak 

Op de Beersche Hoeve in Middelbeers zijn gedurende de jaren 2021 tot en met 2023 de gewassen meerjarig graan, triticale (eenjarig graan) en gras-klaver (meerjarig gewas) in 4 herhalingen met elkaar vergeleken.

Resultaten 

In het veldonderzoek is het meerjarig graan succesvol geteeld op een extensieve manier met weinig bemesting en geen andere inputs. Meerjarig graan geeft een zeer laag risico op uitspoeling van stikstof en aantasting van de waterkwaliteit. Er zijn aanwijzingen dat het meerjarig graan een betere bodemstructuur en hogere organische stof gehalte kan waarborgen dan éénjarig granen. Echter zijn meer metingen en langere proefperiodes nodig om hier met meer zekerheid iets over te kunnen zeggen. Het gewas zou goed kunnen passen binnen extensievere bedrijven of op natuurgronden, waarbij de impact op natuur en milieu tot een minimum beperkt wordt.

De opbrengsten van de totale biomassa, en vooral van graan, waren zoals verwacht erg laag. Door verdere veredeling neemt deze opbrengst wel nog steeds toe waardoor in de toekomst de verwachting is dat het meer concurrerend zal zijn. De opbrengsten waren echter ook lager dan verwacht op basis van ervaringen in andere landen. Een reden voor de tegenvallende opbrengst binnen de proef kan zijn dat het gewas niet goed tot zijn recht kwam op deze zandgrond. Het graan heeft de potentie om zeer diep te wortelen en daardoor ook beter bestand te zijn tegen droge periodes. Echter zijn de meeste zandgronden in Nederland, net als de bodem in de huidige proef, maar beperkt doorwortelbaar. Er was dan ook geen uitgebreider wortelstelsel vastgesteld bij het meerjarig graan, ten opzichte van gras-klaver en triticale.

Vooralsnog is de teelt van meerjarig graan in Nederland niet concurrerend met andere gewassen en dus nog niet praktijkrijp. Naast doorgaande veredeling valt nog veel winst te behalen met de keuze voor juiste locatie/bodem, verdere optimalisatie van de teelt en mogelijk andere meerjarige graangewassen.