Natte landbouw (paludicultuur)

Op meerdere locaties in Noord-Brabant hebben binnen KLIMAP experimenten plaatsgevonden op het gebied van paludicultuur, elk met een andere invalshoek. Deze locaties zijn Helmond, Soerendonk, Scheiendsven en Biest-Houtakker.

Welke maatregel is onderzocht?

In verschillende veldproeven hebben wij onderzoek gedaan naar de volgende maatregel uit de KLIMAP menukaart:

A2.4 Paludicultuur /  Natte landbouw

Doel

In deze proeven is gekeken wat je kan doen met gebieden of oeverstroken die natter worden of kunstmatig nat worden gehouden door maatregelen om water langer vast te houden. Onderzocht is of meerdere functies te combineren zijn, zoals productie van natte gewassen, water vasthouden voor het tegengaan van droogte, water zuiveren ten behoeve van de KRW-opgave, koolstof vasthouden als klimaatmitigatie en verhogen van de biodiversiteit. Daarnaast is er kennis opgebouwd over aanplant, teelt, oogst en toepassing van verschillende gewassen, zowel voor de biobased economie als voor humane voeding. Ook is er behoefte aan kennis over de effectiviteit en haalbaarheid van het toepassen van paludicultuur met gebruik van gezuiverd restwater vanuit RWZI's. Verder bepaalt het moment van oogsten de toepassingsmogelijkheden van het gewas, maar ook de zuiveringscapaciteit en biodiversiteit.

Aanpak

Paludicultuur met grote lisdodde in Helmond
De proeflocatie in Helmond bevindt zich op een perceel met veengrond op landgoed Groot Overbrugge in de bufferzone tussen hogere zandgronden die in landbouwkundig gebruik zijn en de lagergelegen Goorloop. Het perceel is ingeplant/ingericht in 2019/2020. Op het perceel wordt de productie van grote lisdodde in combinatie met toepassing van subirrigatie onderzocht, waarbij het aanwezige drainagesysteem wordt gevuld met oppervlaktewater uit de Goorloop. Daarmee wordt het grondwaterpeil kunstmatig hooggehouden gedurende het groeiseizoen, op ca. 10 cm onder maaiveld. Vanaf 2021 worden automatische peilmetingen gedaan en wordt de waterkwaliteit en biomassaproductie gemeten. Deze proef is een samenwerking tussen Waterschap Aa en Maas, Landgoed Groot Overbrugge, Bioclear Earth, de Radboud Universiteit, Stichting Bargerveen en KWR.

Paludicultuur met kleine lisdodde bij de RWZI in Soerendonk
In een watergang van Waterschap de Dommel bij RWZI Soerendonk wordt het natte gewas kleine lisdodde geproduceerd en worden metingen verricht. De proeflocatie is ingeplant/ingericht in 2019/2020. In de watergang wordt gezuiverd restwater van de RWZI Soerendonk aangevoerd, zodat het waterpeil kunstmatig hoog wordt gehouden op een niveau van 50-100 cm boven maaiveld.

Paludicultuur met grote lisdodde bij de RWZI in Biest-Houtakker
Bij de RWZI van Biest-Houtakker wordt grote lisdodde geteeld in de bio-zone van Waterschap De Dommel. Deze teelt dient tevens als nazuivering van het restwater, voordat het in de Reusel stroomt. De pilot is ingeplant in 2019 en wordt gevoed met gezuiverd restwater van de RWZI. Het waterpeil wordt kunstmatig hooggehouden op een niveau van 20-40 cm boven maaiveld.

Paludicultuur met verschillende natte gewassen in Scheiendsven
In het Scheiendsven tussen Boxtel en Oirschot (NB) nabij het Natura2000 gebied de Kampina worden verschillende natte gewassen geteeld in een zuiveringsmoeras. Het zuiveringsmoeras staat in verbinding met de Banisloop. In 2020 is met de inrichting begonnen en vanaf 2021/2022 worden verschillende natte gewassen en waterplanten aangeplant, waaronder pijlkruid, watermunt, wilg, zwarte els, en lisdodde. Oppervlaktewaterkwaliteit, debiet en (grond)waterstanden worden gemeten. Incidenteel worden er gewasmetingen uitgevoerd. In 2020 en 2021 is er een biodiversiteitsscan uitgevoerd door studenten van de HAS. Omdat het Scheiendsven in 2020 geheel droog is gevallen, zijn er in 2021 aanpassingen gedaan om water in verschillende peilvakken vast te houden en waterniveaus te kunnen regelen.

Resultaten

Paludicultuur met grote lisdodde in Helmond
Sinds 2021-2022 is elke herfst/winter de lisdodde gemaaid met een soft-track rupsvoertuig. Al in het eerste groeiseizoen werden de lisdodde planten 2-3 meter hoog en werden opbrengsten tot omgerekend 10 ton droge stof per ha gemeten. Daarna varieerde de opbrengst jaarlijks tussen de 10 en 23,5 kg droge stof per ha. Metingen van de waterkwaliteit laten zien dat in het uitlaatwater duidelijk lagere nitraatconcentraties aanwezig zijn dan in het inlaatwater.

Paludicultuur met kleine lisdodde bij de RWZI in Soerendonk
De kleine lisdodde planten werden 3 tot 4 meter hoog in het eerste jaar na aanplant, met gemiddeld 50 planten per m2 en een droge stof opbrengst van omgerekend tussen de 10 en 15 ton per hectare.

Paludicultuur met grote lisdodde bij de RWZI in Biest-Houtakker
Deze proef heeft veel last gehad van vogelvraat en opdrijven van planten door peilwisselingen, waardoor maar een deel van de planten goed is opgekomen. Op die plek zijn de kleine lisdodde planten binnen een jaar tot 3 meter hoog geworden en was de biomassaproductie omgerekend rond de 15 ton droge stof per hectare.

Paludicultuur met verschillende natte gewassen in Scheiendsven
Vanaf 2022 worden automatische peilmetingen gedaan en zijn waterkwaliteitsmonsters genomen. Data van de waterkwaliteit in de omgeving is beschikbaar via Hydronet. De peilfluctuatie in het Scheiendsven bedraagt meer dan 1,5 meter, wat betekent dat er periodiek veel water vastgehouden kan worden. Er zijn verschillende studenten verslagen beschikbaar o.a. over biodiversiteit en toepassing van lisdodde in waardenketens.

Video

Paludicultuur op landgoed Groot Overbrugge in Helmond

 Paludicultuur met Lisdodde in Soerendonk

Meer lezen en Producten

Deltafact Natte teelten | STOWA

Weerman E, Groot D, Geurts JJM, van Lamoen F (2021). Natte teelten in beekdalen: kans om natuur en landbouw te verbinden. Water Matters 2021 (juni):48-51. 

Pijlman J, De Stigter J, Thissen W, De Buck A, Egas Y, Geurts J, Van der Snoek M, Van der Scheer O, Fritz C (2023) Bodem en water belangrijk voor opbrengst natte teelten. V-Focus, september 2023.