Leidende vragen

Bij het afwegen van keuzes, zeker waarbij deze met grote onzekerheid, complexiteit en maatschappelijk ingrijpende keuzes zijn gemoeid, zijn niet alleen feiten de basis voor afwegingen en het nemen van besluiten. Het is belangrijk om te realiseren dat in het maatschappelijke besluitvormingsproces ook de volgende aspecten een belangrijke rol spelen bij het maken van afwegingen:

• Complexiteit en diversiteit: politieke en maatschappelijke besluitvorming omvat vaak talloze belanghebbenden, uiteenlopende belangen rondom complexe vraagstukken, waar geen eenduidige oplossing voor is.
• Tijd en geduld: besluitvormingsprocessen vergen tijd. Besluitvormers moeten geduldig zijn en rekening houden met verschillende stappen, zoals debatten, onderhandelingen en evaluaties.
• Belangenconflicten: verschillende belanghebbenden hebben vaak tegengestelde belangen. Het maken van keuzes kan moeilijk zijn en kan leiden tot spanningen. De vaak genoemde wicked problems. Er zullen pijnlijke keuzes moeten worden gemaakt (zie ook 3.4)
• Transparantie en vertrouwen: de maatschappij verwacht transparantie en verantwoording van politici en overheden in het algemeen. Gebrek aan openheid kan het vertrouwen in het proces ondermijnen.
• Lobby's en Invloed: lobbygroepen en externe invloeden kunnen het besluitvormingsproces zowel positief als negatief beïnvloeden, waardoor doorlooptijd
• Politieke Strategieën: politici moeten strategisch handelen om hun doelen te bereiken. Soms kan dit leiden tot tactische beslissingen die niet altijd het algemeen maatschappelijk belang dienen, maar meer gericht zijn op de belangen van specifieke groepen.

Tot slot, het besluitvormingsproces op zichzelf kan op verschillende manieren worden geframed – het is belangrijk om enig beeld te hebben hoe betrokken partijen het besluitvormingsproces zien. Bekkers (2012) maakt bijvoorbeeld onderscheid naar de volgende vier benaderingen van beleid:

In gebiedsprocessen waar grote belangen en investeringen spelen, is een zorgvuldige voorbereiding een logische stap. Vertrouwen is fragiel: het groeit langzaam maar kan snel verdwijnen. Tegenstrijdige belangen en maatschappelijke onrust kunnen leiden tot wantrouwen en polarisatie, wat de noodzaak van een zorgvuldige aanpak onderstreept. Echter, het streven naar zekerheid en het vermijden van onzekerheden kan contraproductief zijn. Het uitstellen van beslissingen, het voortdurend doen van meer onderzoek naar de effecten van maatregelen, en het zoeken naar garanties voor het bereiken van doelen, kan leiden tot uitstelgedrag, schijnzekerheid en uiteindelijk stagnatie. Het optimaliseren van bestaande maatregelen en landgebruiksfuncties zonder nieuwe maatregelen of veranderingen te introduceren, kan innovatie belemmeren en echte verandering in de weg staan. De grote uitdaging voor partijen in gebiedsprocessen is om bepaalde mate van onzekerheid te accepteren en desondanks toch in beweging te komen. Geen keuzes maken kan daarbij soms leiden tot meer ongewenste effecten dan het maken van een keuze zonder vooraf te weten of deze optimaal is. Wat wel essentieel is hierbij is het vinger aan de pols houden ten aanzien van effecten van de gemaakte keuzes.

Binnen het KLIMAP-project is de casus Mariapeel Grote Molenbeek op twee manieren benaderd. Voor deze case is vanuit een systemisch perspectief geredeneerd. Aan de hand van grondwatermodelberekeningen voor het jaar 2050 (LIWA) is onderzocht welke landgebruikfuncties mogelijk zouden zijn en hoe deze aansluiten bij verschillende toekomstscenario’s. Het waterschap Aa en Maas heeft de gevolgen van diverse maatregelen en strategieën geanalyseerd. In de Peel-regio waren de eiwittransitie en de toenemende droogte de voornaamste externe factoren die meegewogen moesten worden bij het reageren op deze ontwikkelingen. Voor de Vitale Peel is dit onderwerp ook behandeld tijdens werksessies, waarbij gebruik is gemaakt van de resultaten van analyses met de eerder in de routekaart genoemde tools, aangevuld met inzichten uit ontwerpsessies voor ontwikkelpaden.

Dit is vastgelegd in de verslaglegging van de sessie van Vitale Peel en Chaamse Beek.

Uitdaging bij het kiezen van maatregelen is dat er een veelheid aan onzekerheden kan leiden tot een neiging tot beleidsverlamming, waarbij de voorkeur wordt gegeven aan het vermijden van actie en het vasthouden aan traditionele maatregelen of het in stand trachten te houden van de huidige situatie, waarbij de complexiteit van de situatie niet volledig wordt erkend. Daarnaast kan deze vraag worden benaderd vanuit het perspectief van de minste spijt of de minste weerstand. Bij minste spijt wordt dan gedacht aan zo dicht mogelijk aansluiten bij het water en bodem systeem ten opzichte van landgebruik/drempelwaarden. Eigenlijk gaat het dan om een systeem met zo min mogelijk menselijk/technisch ingrijpen. Het perspectief van de minste weerstand gaat meer uit van het maatschappelijk perspectief, zoek juist de coalition of the willing (als het gaat om verkopen van grond, samenwerking met bedrijven en andere overheden/sectoren, functieverandering, maatschappelijke initiatieven) waardoor stappen vooruit kunnen worden gezet in plaats van alleen maar te gaan voor de (met de kennis van nu en de belangen van nu) perfecte maatregelen/functieveranderingen op de perfecte locatie. Dit is voor Noordelijke IJsselvallei nagegaan in werksessie op basis van resultaten van analyses met tools genoemd in voorgaande routekaartstappen, plus inzichten ontwerpsessie(s) ontwikkelpaden.