Aanpak
We zijn in 2021 gestart met een onderzoek naar wat de opvattingen zijn van verschillende stakeholders in het gebied over interacties en problemen in en rondom het bodem- en watersysteem. Hiervoor heeft student Sebastiaan van den Oever (WUR) de methode van Causal Loop Diagrams gebruikt om via een participatief proces 'individuele' causale diagrammen op te stellen. De individuele diagrammen (i.e. per stakeholder) werden daarna samengevoegd tot een ‘gedeeld’ causaal diagram, dat de individuele standpunten van stakeholders bij elkaar voegt. Vervolgens is onderzocht wat mogelijke ‘knoppen om aan te draaien’ zijn. Hiermee kan voeding worden gegeven aan de discussie over welke interventies het meest effectief zijn in een sociaalecologisch systeem. Uit dit onderzoek bleek dat belanghebbenden in dit gebied verschillende doelen en waardes hebben als het gaat om het bodem- en watersysteem.
Met dit inzicht zijn in twee workshops op 1 maart 2023 en op 8 juni 2023 de boeren uit dit gebied – die eveneens betrokken zijn bij het traject Boerderij van de Toekomst – meegenomen in de werking van het hydrologisch systeem in stroomgebied Boven-Reusel. Tijdens deze sessies stond de waterbalans van het gebied centraal, die door middel van een modelstudie in beeld is gebracht. Doel van deze studie en sessies was om het inzicht te vergroten in de huidige en toekomstige waterbalans van het stroomgebied van de Reusel. Hierbij is expliciet gekeken naar wat extreme droge jaren (2018) of extreme natte jaren (zomer 2016) met de waterbalans en met teelten en opbrengsten doen. We zijn binnen de sessies nagegaan aan welke knoppen je op perceelniveau kan draaien en welk effect dat heeft op de waterbalans van het stroomgebied Reusel. Denk hierbij bijvoorbeeld aan teeltkeuze en areaal per teelt afhankelijk van de plek in het gebied (hoge koppen, flanken, beekdal) of aan bepaalde rotatieschema’s. Ook is er gerekend met varianten van beregening.
De sessies leidden tot een groeiende betrokkenheid en interesse vanuit de boeren om aan de slag te gaan. Na deze twee bijeenkomsten werd de wens vanuit de boeren uitgesproken om dit gesprek te verbreden naar systeemniveau, waarbij ook andere functies en partijen uit het gebied betrokken zouden zijn. Dit heeft geleid tot de roadshowsessie in december 2023.
Lessen en successen
Uit de werksessies zijn de volgende lessen opgedaan:
- Het gebruik van causale diagrammen (Causal Loop Diagrams) hebben een meerwaarde in het ontwerpen van adaptatiepaden. Ze helpen om de ‘mentale modellen’ van betrokken belanghebbenden te inventariseren, als het gaat over problemen in een sociaalecologisch systeem. Daarnaast zijn causale diagrammen een nuttig handvat om te bediscussiëren welke interventies het meest effectief zijn in een sociaalecologisch systeem.
- Het werken met stakeholders die minder achtergrond hebben in klimaatadaptatie dan wel adaptatiepaden methodiek is mogelijk, mits er extra tijd wordt besteed aan het creëren van een gedeelde kennisbasis die aansluit bij de behoefte van de deelnemers.
- Betrek je stakeholders actief bij het bepalen wat de doelen zijn van de individuele sessies en mogelijke uitkomsten.
- Het watersysteem is complex. Door de waterbalans als uitgangspunt te nemen en deze op een visuele manier toe te lichten, kan het watersysteem op een begrijpelijke manier voor een brede stakeholdergroep toegelicht worden.
- Denk goed na hoe onderzoeksresultaten verbonden kunnen worden aan waargenomen ervaringen uit de praktijk. Door bijvoorbeeld in dit geval de extreme jaren uit het verleden als voorbeeld te nemen, konden ervaringen uit de praktijk goed gerelateerd worden aan de uitkomsten van het model. Dit helpt om te komen tot een gezamenlijk begrip en duiding van de resultaten. Dit biedt een basis om op basis van de modelresultaten uit het verleden of heden naar de toekomst te kijken.
- Starten met individuele stakeholders kan een optie zijn in gevoelige discussies, mits de complexiteit en afhankelijkheden in het gebied wel worden onderkend (hetgeen mogelijk leidt tot samenwerking met ander gebiedspartijen).
Meer weten?
Van de hydrologische studie die voor de Reusel Bovenstroom is uitgevoerd is een rapportage opgesteld. Een nadere toelichting van deze studie is hier te vinden.
