Proces

Voor het ontwerpen van ontwikkelpaden is binnen KLIMAP methodisch gekozen voor het doen van interactieve werksessies van een dagdeel. Bij deze werksessies waren belanghebbenden (met gebiedskennis uit de praktijk) en inhoudelijk experts (met systeemkennis vanuit theorie en soms praktijk) aanwezig. Private gebiedspartijen zijn niet uitgenodigd. De reden hiervoor was vooral om een vrije omgeving te creëren voor de overheden aan tafel. Uitspreken van toekomstbeelden en invulling geven aan leidende principes kan immers ook confronterend zijn als deze toekomstbeelden niet in de juiste context (vingeroefening) worden neergezet. Hiermee werd voorkomen dat erg maatschappelijk gevoelige onderwerpen niet vrij in het onderzoeksproject KLIMAP besproken zouden kunnen worden. Een andere reden om voor de sessies in eerste instantie alleen overheden uit te nodigen werd ook ingegeven door timing: soms bleek dat gebiedspartijen (nog) niet overtuigd waren van de urgentie om over mogelijke effecten van klimaatverandering in gesprek te gaan. Dit behoeft dan eerst aandacht, alvorens aan de slag te gaan met het schetsen van ontwikkelpaden.

Deze werksessies binnen het onderzoeksproject KLIMAP zijn uitgevoerd langs de volgende stappen – waarbij met subgroepen tot een grootte van 6 à 8 mensen werd gewerkt:

Deel 1: Het identificeren van ontwikkelpaden

• Doorspreken, omschrijven of visualiseren van mogelijke en gewenste toekomst(en) gebaseerd op leidende principes en/of bestaande of in ontwikkeling zijnde toekomstvisies van het gebied.
• Inventariseren (en kwantificeren) van de grootste onzekerheden op basis van een scenario-analyse.
• Het backcasten vanuit de toekomstbeelden, terug naar de huidige situatie. Hierbij wordt al zoveel mogelijk gedacht vanuit maatregelen (ruimtelijk, beleidsmatig, technisch etc.) en beslispunten voor de korte en lang termijn.
• Het identificeren van ontwikkelpaden. Op basis van de informatie uit voorgaande stappen wordt grof een aantal ontwikkelpaden geïdentificeerd. Ook worden gerelateerde beslispunten vastgesteld op basis van mogelijke ontwikkelingen in het beleids-, maatschappelijk of fysieke domein. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het wel of niet halen van de KRW-doelen in 2027.
• Vastleggen van leerpunten en kennisbehoeften.

Deel 2: Het nader uitwerken van de ontwikkelpaden

• Het plaatsen van maatregelen in de tijd, waarbij de maatregelen vooraf zijn geïnventariseerd.
• Inzichtelijk maken van lockins en afhankelijkheden van maatregelen.
• Specificeren/concretiseren van ontwikkelpaden: maatregelen plaatsen in de ruimte en koppelen aan de verschillende sectoren. Ook worden maatregelen benoemd die grotere veranderingen mogelijk maken, zogenaamde enabling maatregelen. Denk daarbij aan het toepassen van biobased natte landbouw. 
• Vastleggen van leerpunten en kennisbehoeften.

Enkele lastige begrippen toegelicht Knikpunt Een (adaptatie)knikpunt is het moment in de tijd dat een systeem (inclusief de in dit systeem gerealiseerde maatregelen en beleidslijnen) onder invloed van veranderende omstandigheden (zoals klimaatverandering of socio-economische ontwikkelingen) niet langer voldoet aan de (maatschappelijke) eisen. Knikpunten kunnen worden gevonden door de omstandigheden te beschrijven waarbij het systeem onvoldoende presteert; met scenario’s kan hieraan vervolgens een moment in de tijd worden gekoppeld. Voorbeelden van knikpunten zijn een dijksysteem dat niet langer voldoet aan veiligheidsnormen; of een systeem van zoetwatervoorziening dat te vaak watertekorten ondervindt als gevolg van een afname in rivierafvoer of neerslag of een toename in wateronttrekkingen. Het huidige systeem kan in de toekomst een knikpunt ondervinden; ook een toekomstig systeem, met inbegrip van in de toekomst gerealiseerde maatregelen en beleidslijnen, kan op een bepaald moment een knikpunt ondervinden. (Bron: Haasnoot et al., 2018)   Beslispunt Een beslispunt is het moment in de tijd dat een beslissing moet worden genomen over een volgende actie. Dit punt ligt voor het knikpunt en moet rekening houden met de tijd die nodig is om een maatregel te implementeren. Belangrijke beslispunten liggen op het moment dat de adaptatiepaden ver uiteen beginnen te lopen en als het switchen tussen adaptatiepaden moeilijker wordt. (Bron: Haasnoot et al., 2018)   Lockin Onder een lockin verstaan we: een situatie waarin een systeem, organisatie, of individu afhankelijk wordt van een bepaalde aanpak, technologie of voorraad (b.v. water) die steeds verder onder druk omt te staan en waarvan de beschikbaarheid afneemt. Hierdoor wordt de druk voor verandering van bestaande praktijke groter, maar wordt dit ook belemmerd door contractuele verplichtingen, hoge overstapkosten of andere belemmeringen voor verandering.