Wat is klimap?
Het concept ontwikkelpaden is bedoeld om inzichtelijk te maken tot welke situaties verschillende acties en ontwikkelingen op termijn kunnen leiden. Het concept is ook bedoeld om te laten zien wat strategische keuzes zijn en op welke momenten het tijd is om van koers te veranderen. KLIMAP onderzocht de theorie van het concept ontwikkelpaden. Daaruit bleek dat het concept op verschillende manieren wordt geïnterpreteerd en gebruikt. Ontwikkelpaden worden gezien als:
- manier om besluitvorming te ondersteunen;
- hulpmiddel voor een proces van leren en bewustwording van een veranderende leefomgeving;
- hulpmiddel om te benadrukken dat maatschappelijke verandering nodig is, en om te verkennen langs welke routes gewenste situaties in de toekomst kunnen worden bereikt.
Om te komen tot een klimaatadaptieve inrichting van de zandgronden, heeft KLIMAP de methode van ontwikkelpaden in de praktijk toegepast. Als basis hiervoor is de theorie van het concept ontwikkelpaden onderzocht. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat ontwikkelpaden nog weinig in de praktijk zijn toegepast. Het concept is ook nog volop in ontwikkeling en verschillende benamingen worden door elkaar gebruikt. De wetenschappelijke organisatie voor klimaatverandering van de VN (het IPCC) gebruikt de term Climate Resilient Pathways. In de literatuur worden ontwikkelpaden ook wel adaptatiepaden of transitiepaden genoemd. De Deltafact Ontwikkelpaden geeft hier meer uitleg over. Bij de theoretische verkenning van het concept ontwikkelpaden heeft KLIMAP gebruik gemaakt van de uitgebreide analyse van Werners et al. (2021). Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie benaderingen van ontwikkelpaden:
1. Ontwikkelpaden om besluitvorming te ondersteunen
Deze benadering gebruikt ontwikkelpaden om besluitvorming voor maatschappelijke vraagstukken te ondersteunen, en wordt de performance-threshold-oriented-benadering genoemd. De aanpak is planmatig, met de bedoeling om onzekerheden duidelijk te maken en kritische grenzen te identificeren op basis van verwachte risico’s. Belangrijke uitgangspunten zijn (1) vroegtijdig identificeren wanneer doelstellingen onder druk komen te staan (bijvoorbeeld van een onverwachte verandering in de fysieke of sociale leefomgeving), (2) nagaan welke aanpassingen nodig en mogelijk zijn, en (3) aangeven hoe beleidsmakers daarop in kunnen spelen. De (beleids)doelstellingen zelf zijn vaak weinig omstreden. Een punt van kritiek op deze benadering (Wise et al, 2014) is dat de ontwikkelpaden minder goed toepasbaar zijn als er sociaal-culturele, politieke of economische overwegingen zijn, en meerdere belanghebbenden.
2. Ontwikkelpaden voor een proces van leren en bewustwording
Het accent van deze benadering ligt op het faciliteren van een gezamenlijk proces van leren en bewustwording rond een maatschappelijke gebiedsopgave. Een voorbeeld is het klimaatbestendig inrichten van een beekdal. De belanghebbenden en hun uiteenlopende perspectieven staan centraal. Het ontwerpen van ontwikkelpaden en identificeren van knikpunten is geen doel op zich, maar eerder onderdeel van het gezamenlijke proces. Gedeelde probleemanalyse en visievorming zijn belangrijke aspecten in zo'n proces. Deze manier van ontwikkelpaden gebruiken wordt de ‘multi-stakeholder’ benadering genoemd.
3. Ontwikkelpaden als signaal voor maatschappelijke verandering
In de transformation-oriented-benadering staat centraal dat bestaande systemen en ontwikkelingen in de maatschappeij niet houdbaar zijn en dat veranderingen nodig zijn op de (middel)lange termijn. Dan is er aandacht voor het identificeren en schetsen van nieuwe, mogelijke toekomstbeelden voor een gebied. Deze beelden kunnen worden beoordeeld op kenmerken zoals ‘veerkracht’. Het is hierbij belangrijk om toekomstbeelden te laten zien die ‘laag' en die hoog scoren op een kenmerk. Er volgt een gezamenlijk proces van ‘backcasting’, waarbij vanuit een wenselijke toekomst wordt beredeneerd welke veranderingen mogelijk en noodzakelijk zijn om bij het toekomstbeeld te komen.
