Voor het bepalen van welke maatregelen die naar verwachting niet tot veel ‘spijt’ zullen leiden is het belangrijk om een aantal zaken vast te stellen. Spijt kan hierbij verschillende vormen aannemen: financieel (er worden veel kosten gemaakt die uiteindelijk niet effectief/efficiënt zijn of maar een heel beperkte levensduur hebben/vooral faciliterend zijn ten aanzien van het huidige landgebruik. Daarnaast is het belangrijk om ook na te denken over acceptabele grenswaarden/niveaus van kwetsbaarheid voor verschillende typen landgebruik, waarbij het zowel over teveel (b.v. water) kan gaan maar ook over te weinig. Vaststellen grenswaarden kwetsbaarheid/waardering (acceptabel). Hierbij is het belangrijk om van grof naar fijn te werken: de eerste stap zou dus kwalitatief kunnen en de vervolgstap kwantitatief. Het is zinvol om hierbij de geschetste ontwikkelpaden langs een dergelijke lijn te leggen.
Het komen tot een duurzame systeemverandering is het belangrijk om niet in de valkuil te trappen dat het hier om een linieair en technisch proces gaat. Voor een gebiedsproces betekent een duurzame systeemverandering aandacht voor een diversiteit aan aspecten. De borden waarop geschaakt moet worden bestaan vaak uit de onderwerpen van de STEEPLED analyse: social, technological, economic, environmental, political, legislative, ethical, and demographic. Het is daarbij belangrijk om bij het maken van keuzes op het ene ‘bord’ te kijken welke consequenties dit kan hebben voor de andere borden. Wederom ook hier van grof naar fijn.
Wetenschappelijk is er veel gepubliceerd over systeemveranderingen. Het gaat voor het doel van deze handreiking te ver om hier in veel detail op in te gaan. Wel vinden we het belangrijk om hier twee benaderingen/aandachtspunten van duurzame systeemverandering voor het voetlicht te brengen:
- De incrementele benadering: Een bekende versie hiervan is de 'small wins' benadering van professor Katrien Termeer deze is gericht op het aanpakken van grote maatschappelijke vraagstukken door middel van kleine, betekenisvolle stapjes. Deze aanpak zorgt voor energie en voortgang in het transformatieproces zonder te vervallen in simplistisch kortetermijnwinst of onhaalbare beloftes. Het helpt om uitstel te voorkomen en bevordert actie boven discussie. Hoewel de stappen klein zijn, gaat het altijd om diepgaande veranderingen.
- De transitiemanagementbenadering: Prof. Derk Loorbach ziet transities als processen van opbouw én afbraak. Deze onvoorspelbare systeemveranderingen duren decennia, maar de daadwerkelijke transitiefase is relatief kort en chaotisch. Loorbach benadrukt het belang van proactief werken aan nieuwe markten en het bieden van ruimte voor fundamentele vernieuwing. Deze benadering biedt handvatten voor het sturen van duurzame ontwikkeling en het omgaan met de uitdagingen van maatschappelijke en economische transities.
Essentieel is om te beseffen dat systeemveranderingen niet van de ene op de andere dag plaatsvinden en onvoorspelbaar zijn. Pijnlijke keuzes zijn hierbij onvermijdelijk, meer hierover is te vinden de presentatie ‘Water en Bodem Sturend – pijnlijke keuzes’
